Nước mắm bị đọng muối – Dùng được không?
(Và chuyện kể bên mâm cơm quê xưa đầy ắp hương mắm và tình thương)
Chiều hôm qua, trong lúc lục lại mấy hũ mắm cũ ở góc bếp, tui phát hiện một chai nước mắm Hương Trung còn hơn nửa, cất chắc từ Tết. Nhìn đáy chai, có lớp muối đọng lại, lóng lánh như sương muối sáng sớm. Tui đem ra hỏi má:
— Má ơi, nước mắm bị đọng muối rồi, hư chưa?
Má liếc qua, nhếch mép cười:
— Trời đất, cái đó là mắm thiệt đó con. Mắm mà trong veo, thơm nồng, có chút muối đóng đáy vậy mới là mắm cốt. Để lâu không hư đâu, còn ngon nữa kìa!
Tui ngồi xuống cái ghế cũ, tay cầm chai mắm, nghe má nói mà lòng tự dưng dậy sóng mùi ký ức. Như ai đó vừa mở nắp một chiếc hũ đựng thời gian – bên trong là cả tuổi thơ, là mùi bữa cơm quê ngày cũ, là tiếng cười giòn tan của anh chị em, và giọng má gọi “tụi bây ơi, ăn cơm kẻo nguội!”
Hồi đó, nhà nghèo – nhưng bữa cơm thì luôn đầy đủ hương quê
Tui lớn lên ở một xóm nhỏ ven biển Phan Thiết. Nhà mái tôn lợp chắp vá, vách tường bằng ván gỗ, có cái bếp nhỏ lụp xụp mà má gọi là “trái tim của ngôi nhà”.
Bữa cơm nhà tui hiếm khi có thịt cá gì sang trọng. Nhưng món ăn thì… nói thiệt nghen, có thể không giàu tiền bạc, nhưng giàu mùi mắm!
Bữa thì mắm ruốc xào thịt ba rọi, sả ớt cay nồng, thơm muốn xỉu. Bữa thì má trộn mắm nêm với thơm xắt nhuyễn, chan vô dĩa rau luộc – bông bí, khổ qua, rau muống, bầu… Trời ơi, chỉ cần một dĩa rau luộc với chén mắm nêm vậy thôi, là “đánh bay” cả nồi cơm.
Có bữa mưa dầm, má kho một nồi mắm cá linh, bỏ thêm chút tóp mỡ, ớt hiểm. Cả nhà ăn xì xụp, vừa ăn vừa lau nước mũi. Má cười:
— Mắm kho cay vậy cho ấm bụng, trời mưa lạnh mà.
Tới nay, tui vẫn không quên được cái vị đó: cái mặn mòi của mắm, cái ngọt âm ấm của nước cơm chan vô, cái mùi thơm khó tả của hành phi má tự tay xắt rồi phi bằng chảo gang cũ.
Mắm không chỉ là món ăn, mà là hồn vía của quê nhà
Hồi nhỏ, tui mê ăn mắm ruốc sống. Cứ lấy đầu đũa chấm một miếng mắm ruốc, chọt vào trái cóc xanh hay xoài sống là mê ly. Mấy đứa bạn chê thúi, tui tức:
— Biết gì! Mắm ruốc là đặc sản quê tao đó nghen!
Lớn lên, đi học xa, rồi đi làm ở Sài Gòn. Trong ký túc xá, tụi bạn toàn nấu đồ Tây, đồ Hàn. Tui chỉ có đúng một đặc sản: hũ mắm ruốc má gửi lên. Bữa nào nhớ nhà quá, tui luộc rau muống, chan mắm nêm pha tỏi ớt – tự nhiên nước mắt chảy.
Bữa nọ, nhỏ bạn cùng phòng ngửi thấy mùi:
— Ủa gì vậy? Thơm thơm mà lạ lạ?
— Mắm ruốc đó. Ăn thử hông?
Nó ăn một miếng, tròn mắt:
— Sao ngon dữ vậy trời!
Tui cười:
— Ừ, con nít giờ lạ ghê. Ăn mắm ruốc mà ghiền luôn.
Câu chuyện trong từng giọt mắm
Nước mắm bị đọng muối không phải là “bị hư” như nhiều người nghĩ. Đó là dấu hiệu của mắm cốt, mắm truyền thống, được làm bằng cách ủ cá và muối lâu ngày – không pha loãng, không chất bảo quản.
Má nói hoài:
— Mắm thiệt là phải để càng lâu càng thơm. Mắm mà trong, có lắng muối dưới đáy là mắm sống lâu, chớ hổng có hư. Cái muối đó là tinh chất của mắm đó nghen.
Mỗi lần má nói vậy, tui thấy lòng mình cũng lắng lại, như cái đáy chai mắm kia. Bên trên có thể lấp lánh ánh nắng, nhưng cái gì đọng lại phía dưới – mới là thứ thật sự bền lâu. Như tình cảm gia đình. Như ký ức. Như má.
Bữa cơm ngày trở về
Tết năm rồi, tui về quê sau hai năm dịch giã. Má vẫn đón tui bằng nồi cơm nóng và mấy món cũ – mắm xào sả ớt, cá cơm chiên giòn chấm mắm me, dưa leo xắt mỏng chan mắm nêm. Không có sơn hào hải vị, nhưng trời ơi… ngon gì đâu!
Tui vừa ăn vừa hỏi:
— Má, mắm này má làm hả?
— Ừ, má làm hồi Tết năm kia đó, còn thơm lắm nghen. Má có để dành cho con đó.
Tui quay đi, lén lau nước mắt. Cái cảm giác được ăn món má làm, được nghe mùi mắm má pha, nó như làm đầy cả những khoảng trống mình chưa từng biết là mình thiếu…
Lời gửi gắm từ mùi mắm quê
Bây giờ tui đã có gia đình nhỏ. Cũng tập nấu ăn, cũng có cái kệ để mắm ruốc, mắm nêm, nước mắm riêng như má ngày xưa. Mỗi lần múc mắm, tui lại nhớ tới má, tới bữa cơm quê, tới tiếng cười bên bàn ăn đơn sơ.
Mắm với người khác là món phụ. Nhưng với tụi tui – là kỷ niệm, là gốc gác, là quê hương trong từng giọt mặn mòi.
Nếu bạn có chai nước mắm nào để lâu mà thấy đọng muối, đừng vội bỏ. Hãy thử mở ra, ngửi thử – nếu thơm, trong, nồng nàn như hương biển ngày xưa, thì đó không phải là mắm hư. Mà là mắm nhớ. Mắm thương. Mắm mà người làm ra nó chắc cũng gửi vào đó cả tấm lòng.
Ai thèm mắm, nhớ ghé Shopee: shopee.vn/huongtrungfood hay vô coi ở huongtrung.vn nghen.
Má tui cũng hay coi Facebook facebook.com/nuocmamhuongtrung để xem tụi nhỏ nấu món gì lạ lạ với mắm.
Còn hết mắm đột xuất thì cứ gọi liền: ☎ 0853721033 – nghe giọng thân quen mà ấm lòng liền.
Viết cho những ai đang ở xa mà nhớ mùi cơm nhà, cho những đứa con từng lớn lên bằng bát cơm chan nước mắm, và cho những bữa ăn đơn sơ mà chan đầy thương nhớ…